§1. De monografie Tobeen.

1a. De Nederlandse editie van de monografie TOBEEN, Eigenzinnig kubist, poëtisch realist, Rosella Huber-Spanier (2012), is te koop voor €9,90 bij Tialda (ramsj.nl) en Steven Sterk Amsterdam (020 7401090).

1b. Errata bij de Nederlandse editie van de monografie.

p. 15, laatste alinea: ‘schilders’ i.p.v. ‘schilder’.

p. 47, laatste alinea: ‘17, avenue’ i.p.v. ‘rue’.

p. 59, een na laatste alinea: ‘1911’ i.p.v. ‘1912’

p. 67, laatste alinea: huisnummer ‘79,’ ontbreekt aan ‘rue de Dunkerque’.

p. 86, fig. 111: ‘Le port, cat. 2’ i.p.v. ‘Le port de Dunkerque, cat. 26’.

p. 86, fig. 112: ‘Le port de Dunkerque, cat. 26’ i.p.v. ‘Le port, cat. 2’.

p.117, laatste alinea: ‘parallèle’ i.p.v. ‘paralèlle’.

2a. L’édition française de la monographie TOBEEN, Un poète du cubisme, Rosella Huber-Spanier (2012), est en vente chez La Bouquinerie des Arcades, 19 rue Gambetta, 09200 Saint Girons (tél. 05 61 66 58 56).

2b. Errata à l’édition française de la monographie.

p. 5, ‘Salon des Indépendants’ au lieu de ‘Salon d’Automne’.

p. 9, la note 1: ‘Goikoetxea’ au lieu de ‘Goikoetxa’.

p. 13, le premier alinéa : ‘regardait’ au lieu de ‘donnait’.

p. 15, le premier alinéa: Les pins au soleil couchant au lieu de Les pins au soleil.

p. 44, le deuxième alinéa, la citation doit être : “Mon cher ami, Me voici rentré à Paris.. Adieu Soleil, air, Mer... Il faut besogner vite et bien... Dans 3 semaines je dois présenter au salon d’Automne la toile que je commence.”

p. 48, le troisième alinéa : Les premières expositions à présenter ses œuvres ont lieu en 1909 et 1910 à Bordeaux. En 1909, au Salon d’Automne de la Société des Artistes Girondins, on peut voir cinq de ses tableaux (e.a. Fête d’Urrugne et Pauvres vieilles maisons et deux dessins. En 1910, à Bordeaux, Tobeen montre à la 58^ste exposition du Salon des Amis des Arts, La baie de Saint-Jean-de-Luz et Soir d’Automne. Mai 1910, Tobeen participe à Paris à l’exposition régionale, organisée par les Artistes de la Gascogne, Cercle international des Arts, Boulevard Raspail.

p. 55, le deuxième alinéa : ‘Guillaume Apollinaire’ au lieu de ‘il’.

p. 59, le deuxième alinéa : ‘Les Tendances Nouvelles’ au lieu de ‘Les Tendances’.

p. 59, le deuxième alinéa : ‘Silhouettes et portraits’ au lieu de ‘Silhouettes et’.

p. 59, le deuxième alinéa, la citation : ‘la force de la nature de ces animaux’ au lieu de ‘la force de ces animaux’.

p. 59, le cinquième alinéa : ‘1911’ au lieu de ‘1912’.

p. 60: ‘ca 1912’ au lieu de ‘1913’. Et: ‘1859’ au lieu de ‘1959’

p. 67, la citation : ‘me réforma nº 2 immédiatement’ au lieu de ‘me réforma immédiatement’.

p. 80, le deuxième alinéa : ‘usine’ au lieu de ‘business’.

p. 86, fig. 111: ‘Le port, cat. 2’ au lieu de ‘Le port de Dunkerque, cat. 26’.

p. 86, fig. 112: ‘Le port de Dunkerque, cat. 26’ au lieu de ‘Le port, cat. 2’.

§2. Het documentatiemateriaal van de monografie Tobeen.

De documentatie en de archiefbescheiden waarvan gebruik is gemaakt bij het onderzoek naar leven en werk van Tobeen werden overgedragen aan het RKD-Nederlands instituut voor kunstgeschiedenis, Den Haag. www.rkd.nl en info@rkd.nl

§3. La Conférence de peintre Tobeen, cubiste fantasque et réaliste poétique.

1. L’annonce publicitaire:

Samedi 26 novembre 2016 à 15h00 à Saint-Valery-Sur-Somme, Tribunal de Commerce, place des Pilotes.

L’organisateur: Société d’archéologie et d’histoire de St.-Valery-sur-Somme, du Ponthieu et du Virmeu.

Conférence par Mme Rosella Huber et M. Edo Huber.

2. Le texte pour l’invitation de la conference ‘Le peintre Tobeen et son temps à Saint-Valery-sur-Somme’:

‘Le Peintre Tobeen (Felix Bonnet), cubiste fantasque et réaliste poétique, nait à Bordeaux en 1880 et décède à St.-Valery-sur-Somme en 1938.

Au début du 20ième siècle il séjourne à Paris où il rencontre différents artistes, don’t Picasso et Braque.

En préparation de leur monographie “Tobeen, un poète du cubisme” et de l’exposition rétrospective de Bordeaux en 2012 qui s’est prolongée aux Pays-Bas, Rosella et Edo Huber se sont retrouvés Place Maréchal Joffre à St.-Valery ou vécu Tobeen après son mariage.

Lors de ces recherches il leur est apparu évident que derrière Tobeen se cache un grand artiste qui est à découvrir.’

3. Le 20/11/2016 ‘Courier Picard’ publiait ceci:

Tobeen, poète du cubisme en Baie de Somme

---

« La nageuse », huile sur toile du peintre Tobeen (45,5 cm x 55 cm), réalisée dans les environs de 1920.

Félix-Elie Bonnet, alias Tobeen, peintre des avant-gardes, a vécu, travaillé et fini son existence à Saint-Valery-sur-Somme, où une conférence va lui être consacrée le 26 novembre.

Tobeen. La taxe Tobin ? Non, le peintre Tobeen. Alias Félix-Elie Bonnet, né en 1880 à Bordeaux et mort et enterré en 1938 à Saint-Valery-sur-Somme, en Picardie maritime. Il est méconnu, hors les spécialistes, et pourtant auteur d’œuvres tout à fait originales, d’inspiration cubiste, adoucies par «  une tâche mouchetée qui confère à ses œuvres (…) un aspect velouté captant la lumière dans une douce sensualité  », écrit Jean-Luc Destruhaut, du musée des Beaux-Arts de Bordeaux. Lequel a consacré une exposition à Tobeen, en 2012 : « Tobeen, un poète du cubisme ». Cet artiste a beaucoup représenté le Pays Basque (Pelotaris), le monde du cirque (L’écuyère), les paysages, les travaux des champs, les bouquets de fleurs.

Méconnu, Tobeen l’est jusqu’à Saint-Valery-sur-Somme, où il a pourtant vécu à partir de 1924, les quatorze dernières années de sa vie, aux côtés de son épouse, Madeleine, née Dewailly, originaire de Lille et poétesse. «  Tobeen est décrit par le critique d’art La Brosse de petite taille, bien rasé, affichant le sourire ironique d’un clown, toujours prêt à rendre service  », relate encore Jean-Luc Destruhaut.

À Saint-Valery, Lucette Duhamel, aujourd’hui âgée de 94 ans, se souvient du couple Tobeen, se promenant sur le bord du chenal de la Somme. «  Ma mère leur donnait des œufs frais  », raconte-t-elle. Lucette Duhamel partage avec Madeleine Tobeen d’avoir habité la même maison, une toute petite demeure, tout à fait caractéristique, avec ses pans de bois, rue Jean-de-Ponthieu, dans la vieille ville. Après la disparition du peintre, en 1938, Madeleine y a vécu dans un certain dénuement, avant de s’éteindre. Ce que confirme un autre Valéricain pur jus, Louis-Pol Delestrée : «  Elle était nécessiteuse. Ma grand-mère, qui était présidente de la Croix-Rouge de la Somme, s’en est beaucoup occupé.  »

« La lumière feutrée, la subtilité et la coloration de ce Nord »

Gazé pendant la Grande Guerre, Tobeen cherche en Baie de Somme à la fois le souffle frais de la nature du Nord et l’indispensable source d’inspiration. Il apprécie «  la lumière feutrée, la subtilité et la coloration de ce Nord  ». À son ami, le poète Jean Lebrau, il raconte, dans une lettre : «  Nous avons des ciels immenses, se doublant dans cet énorme miroir, qui s’étend des falaises boisées qui sont à mes pieds jusqu’au Crotoy et aux dunes de Saint-Quentin, qui le cerclent au nord (ndlr : la commune de Saint-Quentin-en-Tourmont où se trouve le parc ornithologique du Marquenterre) ». Pourtant, parmi les œuvres les plus partagées de Tobeen, ne figure aucun paysage identifié de la Baie de Somme ou de Saint-Valery. Il y a pourtant peint – «  Tobeen produit plus qu’auparavant  », constate Destruhaut, jardiné aussi, jugé «  les habitants très aimables  », relate Jean Richard dans un bulletin de la Société d’archéologie et d’histoire de Saint-Valery-sur-Somme.

C’est pourtant dans la souffrance, provoquée par les séquelles de la maladie, qu’il s’éteindra ici, le 14 mars 1938. Madeleine écrit : «  Il a souffert dans la paix et la sérénité, et ces mois de douleur furent pour son âme une ascension. En fait, sa peinture était avant tout une prière et son idéal était : cherchez le Divin dans l’ordre, l’équilibre, l’harmonie et l’amour.  » Une belle épitaphe d’amour.

Sources : « Tobeen, un poète du cubisme », Jean-Luc Destruhaut, musée des Beaux-Arts de Bordeaux, Société d’archéologie et d’histoire de Saint-Valery-sur-Somme, Bulletin nº23. À lire : « Tobeen, un Moderne chez les Basques », de Jean-Paul Goikoetxea, éditions Pimientos, 2012 Prix : 22 €.

§4. Biografische gegevens van Tobeen.

1. Adressen waar Tobeen woonde of enige tijd verbleef.

1880, 20 juli, Bordeaux 42, rue Judaïque (1, zie de noten hieronder)

1883, 21 maart, Bordeaux, zelfde adres (2)

1886, 3 juli, Bordeaux 16, rue Clément (2)

1890, 11 januari, Bordeaux, zelfde adres (2)

1902, 20 januari, Bordeaux 27, rue Rodrigues Pereire (3)

1904, 9 februari, Bordeaux 30, rue Castéja (3)

1907, 29 mei, Bordeaux 27, rue Rodrigues Pereire (3)

1908, november, Parijs 17, avenue Trudaine, 9^de arr. (4)

1909, Parijs 17, avenue Trudaine, 9^de arr. (5)

1911, 31 oktober, Parijs 17, avenue Trudaine, 9^de arr. (6)

4 november, Parijs, zelfde adres (6)

1913, Moux, departement Aude (7)

7 juli, Nice (8)

11 augustus, Nice (8)

29 september, Parijs 17, avenue Trudaine, 9^de arr. (7)

4 november, Parijs, zelfde adres (7)

1914, 2 april, Parijs, zelfde adres (7)

10 april, Parijs, zelfde adres (9)

13 mei, Arcachon, dep. Gironde, Villa St. Joseph-le-Moulleau (8)

30 juli, Arcachon, Hameau de Moulleau (3)

5 oktober, Nice 3, rue Nieper (3)

1916, januari, Nice (8)

21 augustus, Arcachon, Hameau de Moulleau (8)

6 oktober, Parijs 79, rue de Dunkerque (8)

1917, 14 mei, Parijs 79, rue de Dunkerque (7)

7 juni, Parijs, zelfde adres (6)

3 juli, Barfleur, departement Manche, rue St. Thomas (6)

1918, 25 januari, Parijs (7)

13 juli, St.-Jean-de-Luz 4, rue St. Jacques (7)

31 juli, St.-Jean-de-Luz, zelfde adres (7)

20 oktober, Parijs 79, rue de Dunkerque (7)

14 december, Parijs, zelfde adres (7)

1919, 11 maart, Nice 8, rue Miollis (7)

16 april, Nice, zelfde adres (7)

3 mei, Nice, zelfde adres (7)

25 mei, Nice, zelfde adres (6)

2 juni, Nice, zelfde adres (7)

11 juni, Nice, zelfde adres (10)

4 augustus, Parijs 79, rue de Dunkerque (7)

19 september, Malo-les-Bains, Manche, 11, rue Belle-Rade (7)

22 oktober, Parijs 79, rue de Dunkerque (7)

22 december, Parijs, zelfde adres (7)

1920, 10 februari, Parijs, zelfde adres (7)

5 maart, Parijs, zelfde adres (7)

12 april, Parijs, zelfde adres (7)

29 juni, Bordeaux 82, avenue de la Trésorerie (3)

24 juli, Saint-Valery-sur-Somme 28, rue de l’Abbaye (7)

Afbeelding 1. Foto van het uitzicht dat Tobeen had toen hij in de rue de l’Abbaye woonde.

La Mare aux Canards, Saint-Valery-sur-Somme (uit Saint-Valery d’hier)

1921, 27 mei, Cavalière par Le Lavandou, departement Var (11)

31 mei, Cavalière (7)

31 mei, Cavalière par Le Lavandou, Paris à St.-Valery (8)

9 juni, Saint-Valery-sur-Somme 28, rue de l’Abbaye (11)

1922, 6 januari, Nice 7, Boulevard Magnan (8)

6 maart, Nice, zelfde adres (7)

29 december, St. Valery-sur-Somme 3, Place du Jet d’Eau (8)

1924, 8 januari, Nice, 2, rue Massingy (7)

27 januari, Nice, zelfde adres (7)

20 februari, Nice, zelfde adres (7)

1 maart, Nice, zelfde adres (7)

10 maart, Nice, zelfde adres (7)

20 juli, Saint-Valery-sur-Somme (7)

1925, 1 februari, Saint-Valery-sur-Somme (7)

20 mei, Saint-Valery-sur-Somme (7)

1926, 21 augustus, Arcachon, Le Moulleau (8)

1930, 8 februari, Saint-Valery-sur-Somme,

(zelfde adres als voorheen, maar naamswijziging: 3 Place du Petit-Marché) (12)

26 februari, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

25 april, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

6 juni, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

16 juli, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

17 september, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

25 november, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

1931, ----------------- Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

27 februari, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

9 maart, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

16 maart, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

23 mei, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

28 augustus, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

20 september Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

1932, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

27 januari, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

23 april, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (12)

23 april, Saint-Valery-sur-Somme, (8)

22 juni, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (8)

1936, 30 oktober, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres (8)

1938, 14 maart, Saint-Valery-sur-Somme, zelfde adres, maar naamswijziging: 3, Place du Maréchal Joffre (13)

Noten.

1. Geboorte-acte (Burgelijke stand, Bordeaux).

2. Acte van de burgerlijke stand (Bordeaux).

3. Archives départementales de Gironde, Le service historique de la défense (Bordeaux).

4. Comœdia, 17 Novembre 1908, p. 5.

5. Catalogus van de Tentoonstelling van de Société des Artistes Girondins, Salon 1909 in Bordeaux, 7 oktober tot 11 november (Musée des Beaux-Arts, Bordeaux).

6. Brieven van Tobeen aan André Lhote (in privé-bezit).

7. Brieven van Tobeen aan Jean Lebrau (Bibliothèque municipale, Carcassonne).

8. Brieven van Tobeen aan Adolf (Dop) Bles en zijn echtgenote, mevrouw Thuring (Letterkundig Museum, Den Haag).

Afbeelding 2. Enveloppe van Tobeens brief aan Dop Bles van16 mei 1914 (Letterkundig Museum, Den Haag).

9. Brief van Tobeen aan mevrouw Zwartendijk, Rotterdamsche Kunstkring (Gemeentearchief, Rotterdam).

10. Brief van Tobeen aan Roger Allard (Bibliothèque municipale, Carcassonne).

11. Van Loghum Slaterus, Uitgeversmaatschappij, Arnhem (Letterkundig Museum, Den Haag).

12. Brieven van Tobeen aan de kunsthandelaren Huinck en Scherjon, Amsterdam (Bibliotheek Van Gogh Museum, Amsterdam).

Afbeelding 3. Artikel over de kunsthandelaar W.C.A. Huinck (Gemeente-Archief, Amsterdam).

In 1903 W. C. A. Huinck (1881-1966) took over his father's, A. J. Huinck (1847-?), art dealership. At the time, W. Scherjon was a printer and publisher in the same city. From 1930 onwards they worked together in the art dealership Huinck & Scherjon at Herengracht 469 in Amsterdam. They specialized in the Haagse and Amsterdamse School, as well as the French impressionists and the Barbizon School. After the death of Scherjon in 1938, Huinck continued the business up until 1955 (The Frick Collection, May 2016).

Internet: Explore Kunsthandel Huinck en Scherjon - Rkd

Afbeelding 4. Artikel dat in 1938 is gepubliceerd over de kunsthandelaar W. Scherjon (Gemeente-Archief, Amsterdam ).

Zie verder:

- Geschilderd portret van W. Scherjon, http://www.lakenhal.nl/en/collection/s-802

- Dijke, Fr. van, Van braaf tot stout. De vereniging Voor de Kunst (1895-1938). Masterthesis. Utrecht 2011.

De kunsthandelaar Huinck wordt genoemd op pag.13, 15, 17, 34, 58, De kunsthandelaar Scherjon was bestuurslid van 1916 t/m 1928.

- Dijke, Fr. van, Van braaf tot stout. De vereniging Voor de Kunst (1895-1938) in ‘Jaarboek Oud Utrecht’. 2012. Utrecht 2012.

13. Acte van overlijden (Burgerlijke stand, Saint-Valery-sur-Somme)

2. Enkele biografische gegevens die niet in de monografie Tobeen vermeld staan.

1. Biografisch gegeven van vóór 1880:

Fragment uit de brief van Tobeen aan Dop Bles, 30 oktober 1936, waarin Tobeen zijn vermoedelijke afkomst van moeders en vaders kant vermeldt.

‘[…] Vous ai-je dit, autrefois, que si mes ancètres sont bretons par ma mère, du littoral du Sud-ouest par mon père, j’ai un fond hollandais par mon aïeule paternelle, Rose van Kranenbergh?’

Afbeelding 5. Fragment uit aangehaalde brief van Tobeen aan Dop Bles van 30 oktober 1936.

2. Biografisch gegeven uit 1907/1908:

Tobeen wordt in Annuaire du Tout Sud-Ouest Illustré (1907-1908) op blz 687 als volgt vermeld: Tobeen (Félix-Elie), beeldend kunstenaar, redacteur van kunst, rue Rodrigues-Pereire 27, Bordeaux. Decoraties op muren, restauratie van aardewerk en van oude schilderijen.

Afbeelding 6. De vermelding op blz 687 in Annuaire du Tout Sud-Ouest Illustré (1907-1908).

Afbeelding 7a. en b. Twee voorpagina’s van de Annuaire 1907-1908.

3. Biografisch gegeven uit 1908:

Tobeen reageert in Comœdia, 17 Novembre 1908, blz. 5 op berichten over één van zijn zusters in Comœdia van 9 Novembre 1908, blz. 3, ‘On Écrit’ en van 30 Octobre 1908, blz. 2 ‘Conservatoire’.

‘On écrit’

Monsieur le Directeur,

Je vous serais reconnaissant de placer sous les yeux de “Un abonné” les renseignements suivants, laissant à une plume plus autorisée la liberté d’initier vos lecteurs plus longuement.

A propos de la note parue : “C’est Mlle Bonnet, du Conservatoire de Bordeaux, qui a été admise au Conservatoire de Paris”, et relisant la liste des élèves admises, cet entrefilet a probablement pour but de rectifier une erreur de typo – chose assez naturelle de la part d’une jeune fille dont c’est le premier succès – mal enregistré.

D’autre part, les Conservatoires de province ne sont pas succursales de celui de Paris ; quelques-uns, tel celui de Toulouse, en dépendent ; les autres sont sociétés particulières, tel celui de Bordeaux, ou municipales, fonctionnant avec directeur, comité, dames patronesses.

Dans ces conditions, un élève doté d’un prix, sortant des classes, peut avoir beaucoup à apprendre à Paris, et aux examens d’admissibilité nombreux sont les refusés. Les élèves parisiens concourent donc, à chances égales, au même enseignement national, ne l’oublions pas.

Ces éclaircissements me semblaient utiles à “Un abonné”, s’emballant “à faux”. Que Comœdia excuse cette mise au point neecessaire, et veuillez agréer, etc.

F.-Elie TOBEEN,

artiste peintre,

17, avenue Trudaine, Paris.

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7646059f/f3.image.r=Bonnet.langFR

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k76460492/f2.image.r=Conservatoire%20de%20Bordeaux%20Mlle%20Bonnet.langFR

4. Biografisch gegeven uit 1909:

Op 13 mei 1909 is in de vergadering van de Commission artistique de Société nationale de L’Art à l’Ecole het besluit genomen dat Tobeen muren van de school aan de rue Belliard in Parijs zal decoreren.

In het tijdschrift L’Art à l’Ecole van juni 1909 wordt vermeld

dat ‘M. Tobeen, peintre, voulant témoigner sa sympathie, offre des journées gratuites de travail pour la décoration des écoles. MM. Roger Marx et L. Riotor s’entendront avec l’auteur de cette intéressante proposition […].’

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6104050k/f6.image.r=Tobeen.langFR

Léon Riotor schrijft in Les Amis de Paris, 1 Avril 1911, p. 4-5 een artikel ‘Les écoles de Paris’ over de decoratie van schoolgebouwen en noemt enkele voorbeelden van geslaagde decoraties waaronder:

‘celle du groupe rue Belliard, par M. Tobeen’ […].

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6104098d/f100.image.r=Belliard.langFR

5. Biografisch gegeven uit 1913:

In Gil Blas, 25 september 1913, p. 4 onder ‘Les Arts’ wordt vermeld dat Tobeen van Cannes naar Hendaye (in Frans Baskenland) liep.

Afbeelding 8. Fragment uit Gil Blas, 25 september 1913.

6. Biografisch gegeven uit 1914:

Brief van Tobeen aan mevrouw Zwartendijk, Rotterdamsche Kunstkring (Gemeentearchief, Rotterdam).

Paris, 17 av. Trudaine 9^e 10 Avril -14-

Mademoiselle

Mon ami Blès me fait part de l’amabilité que vous avez pour moi en reservant la place pour mon tableau Le filet. Je suis très sensible à cette attention et ferai mon possible pour qu’il vous arrive vers le 3 mai – peut être le 2 au soir M. Vildrac doit vous expédier, de son côté, diverses autres toiles.

Avec mes remerciements, recevez, Mademoiselle tous mes vœux pour le continuel succès de cette exposition.

Très respectueusement votre

Tobeen

M. Vildrac, galeriehouder in Parijs, stuurt vier werken van Tobeen naar de expositie:

Grand paysage aux moutons Frs 700

Ecuyère – Appartient à Monsieur Dreyfus –

La présentation Frs 250

Maison entre les arbres Frs 350

Dessin – Le filet Frs 75

Het schilderij Le filet is in bezit van dominee H. van Assendelft in Gouda

Afbeelding 9. Foto van dominee H. van Assendelft in Gouda.

(zie verder op internet: Hompe, R., The Cleric, The Spiritual, and Art, The Modern Art Collection of Ds. Hendrik Van Assendelft and Early Twentieth Century Esotericism. Masterthesis Amsterdam 2009.

In 1914 schrijft Tobeen twee briefkaarten aan dominee H. van Assendelft zoals uit een brief van Tobeen aan Dop Bles van 6 oktober 1916 blijkt.

In 1917 heeft Tobeen de dominee ook per brief benaderd zoals wordt vermeld in de volgende briefkaart aan Dop Bles.

Paris 25 janvier 1918 –

Mon cher Blès

Je viens de recevoir avec grand plaisir de vos nouvelles et vos souhaits si cordiaux pour l’année qui commence. Ainsi que vous en formulez le désir, puissions-nous avoir la satisfaction de nous revoir bientôt!

Votre dernière carte venait de Rotterdam fin 1916. Depuis, plus rien! Je vous ai de mon côté, adressé trois cartes. Ainsi qu’à Assendelft. Je lui ai écrit, au printemps 1917, avant de partir à la mer, lui adressant une série de photos de mes dernières toiles… Pas de réponse!.. J’espère qu’il est en bonne santé.. Si vous lui écrivez, transmettez-lui mes cordiaux souvenirs…

Et quant à moi, je fais toujours de la peinture. Ça va toujours!. J’ai actuellement une exposition à Toulouse. Je devais en faire une en Suisse, mais ayant beaucoup vendu, je n’ai pas suffisamment de toiles pour faire la chose!. Tant mieux.

A vous trois, mes souhaits de bonne santé, mon espoir de recevoir bientôt un mot de vous, et recevez mes très bonnes amitiés. Tobeen –

7. Biografisch gegeven uit 1921:

In een brief aan Dop Bles van 31 mei 1921 schrijft Tobeen dat hij ‘cinq bois gravés spécialement pour le conte de Lemonnier pour le prix offert de 500 fs’.

Het betreft een vertaling van ‘Le petit homme de dieu’ van Camille Lemonnier (1844-1913), maar de uitgave is niet doorgegaan.

8. Biografisch gegeven uit 1936:

Fragment uit de brief van Tobeen aan Dop Bles, van 30 oktober 1936, waarin Tobeen schrijft over een uitnodiging van de kunsthandelaar G.J. Nieuwenhuizen Segaar om een tentoonstelling in zijn galerie in Den Haag te organiseren.

‘Au printemps dernier, j’ai été sollicité par M. G.J. Nieuwenhuizen Segaar, Anna Paulownastraat 107. La Haye - pour faire une exposition dans sa galerie… Après lettres, entrevues à Paris, j’ai fini par ne pas accepter son offre. L’affaire ne valait pas la peine de décrocher les toiles ! Le connaissez vous, et, s’il renouvelait plus tard son offre, dans la forme me donnant satisfaction, pourrai-je avoir confiance en sa signature ?’

§5. Enkele werken die niet in het overzicht van de monografie van Tobeen zijn vermeld.

1. Paysage avec une maison et une femme

Landschap met huis en vrouw

huile sur carton

signé: b. d.Tobeen

coll.: collection privée, St.-Valery-sur-Somme

le verso

2. La laveuse avec un lapin

De wasvrouw met konijntje

signé: b.d. Tobeen

exp.: 1930 (Galerie Gerbo: ‘Exposition Tobeen’)

lit.: Anonyme (1930) (a): Le Crapouillot, mars 1930, p. 47

(photo Le Crapouillot)

3. Les pelotaris(basque), esquise

De (Baskische) pelotespelers, schets

ca 1912

huile sur toile

± 67x53 cm

exposition: 1913, International Exposition of Modern Art, in New York (Armory Show), Chicago en Boston.

(foto van de foto van de tentoonstellingszaal in het Art Institute, Chicago, 1913. Zie hieronder)

Bij 3. en 4. Foto van de zaal in het Art Institute, Chicago, Gallery 53 (south-east) tijdens de International Exposition of Modern Art, 1913.

Op de lange wand in de zaal, rechts van het midden, boven een ander werk, Les pelotaris (een andere versie dan Les pelotaris in het oeuvre-overzicht in de monografie van Tobeen, nr 61).

Op de korte wand in de zaal, in de hoek L’écuyère (een andere versie dan L’écuyère in het oeuvre-overzicht in de monografie van Tobeen, nr. 87).

http://extras.artic.edu/armoryshow/show/gallery/53-se

http://extras.artic.edu/armoryshow/show/gallery/53-ne

4. L’Écuyère/Le Cheval de cirque

Amazone/Circusrijdster/Dompteuse

1912

huile sur toile

± 54x65 cm

exposition: 1913, International Exposition of Modern Art, in New York (Armory Show), Chicago en Boston.

(foto van de foto van de tentoonstellingszaal in het Art Institute, Chicago, 1913)

5. Enfant

Gravure sur bois / houtsnede

Afgedrukt in de brief van Tobeen aan Jean Lebrau, 20 Oct. 1918

(foto afkomstig uit brief van Tobeen (brieven van Tobeen aan Jean Lebrau worden bewaard in la bibliothèque municipale Carcassonne)

Brief van 20 Oct. 1918

79. rue de Dunkerque - Paris 9^e

-

Mon cher Lebrau -

Je pensais vous faire la surprise d’arriver vous voir à Pau. Mais les divers projets se sont démolis successivement et notre retour s’est effectué directement ces derniers jours. Je viens de ranger les dernières peintures à côté des anciennes. La vie de Paris va recommencer. Pour nous y préparer il pleut sans arrêt... La vie est hors de prix, tout est gris et noir, mais ça va bien tout de même!

Je regrette de n’avoir pu causer longuement avec vous. Nos souhaits de bon travail, de ciel lumineux et pour vous deux, de nous deux nos souhaits de très bonne santé et mes souvenirs les meilleures-

cordialement à vous,

Tobeen

6. Garrigue

gravure sur bois

4,7x10 cm

signé : b. d. T.

Illustratie uit dichtbundel ‘Le Ciel sur la garrigue’. Jean Lebrau, Paris 1924, pagina 7. De bundel is aanwezig in de Bibliothèques municipales

de Grenoble

lit.: lettre de Tobeen à Lebrau, 3 mai 1919; lettre de Tobeen à Lebrau; 4 août 1919; lettre de Tobeen à Lebrau, 24 juillet 1920

Trois de circa treize linogravures, un projet d’illustration. (7a., 7b. et 7c. )

(Jean-Paul Goikoetxea, éditions Pimientos, 2012)

7a. Le clocher de Ciboure

16x10 cm

signé: b. d. T.

coll.: collection privée

7b. Le Clocher d’Arcangues

15,5x11,8 cm

signé: b. d. T.

7c. Le Clocher de Saint Pée

signé: b. g. T.

Illustrations du livre ‘La Bonifas’. Lacreretelle (1924). (8a., 8b. et 8c.)

Edition tirage à part, illustrée spécialement pour Madame Robert Ellisson avec 42 aquarelles; 1925; signé Tobeen; collection privée, Florence, Italie

8a. Il sonna, p. 210 et 8b. Au marché p. 211

8c. Faisant sa toilette, p. 146

§6. Enkele werken van Tobeen die geveild zijn in de jaren 2011 – 2016. Sommige staan niet vermeld in de monografie.

1. 2011, 29 oktober.

Hôtel de ventes Jean Dit Cazaux & Associés, Bodeaux. Lot 43.

Tobeen, Partie de yoko garbi / Pilotaris, huile sur toile, signée en bas à droite, vers 1915, 73x59.5 cm. € 60 000 / 70 000

(Het werk wordt vermeld in de monografie van Tobeen, in het overzicht van het oeuvre: nr. 62)

http://www.interencheres.com/medias/33004/201110190005/catalogue/catalogue33004-201110190005.pdf

2. 2012.

Veilinghuis Christie’s, Amsterdam

Tobeen, Paysage urbain, signed Tobeen (lower right), pencil and watercolor on paper, 16x21 cm, unframed. Eerder geveild bij Christie’s Amsterdam, 10 juni 1999, lotnr. 224.

(Het werk wordt vermeld in de monografie van Tobeen, in het overzicht van het oeuvre: nr. 187)

3. 2013.

Vente Tarbes.

Tobeen, Nature morte aux fleurs (Stilleven met bloemen),15x21 cm, appartenu à Louis Renault. Verkocht voor € 8000.

4. 2014

Sale International Art Centre, Auckland, New Zealand

Published in ‘The Australian Art Sales Digest’ by John Furphy Pty.

Ltd., Melbourne, Australia. Of het werk in 2014 is geveild, is onzeker.)

Bouquet de fleurs, huile 34x26 cm, signé: b.d. Tobeen.

(Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

5. 2014, 28 november.

Lempertz, Köln. Auction 1043, Lot 432.

Tobeen, Nature morte aux pommes (Stilleven met appels), après 1920, huile sur toile, 70,2x46,3 cm, signé: b.d. Tobeen. Rückseitig zusätzlich signiert und bezeichnet 'Tobeen 79 rue de Dunkerque Paris'. Ehemals Sammlung Alfred Hoh, Fürth; Privatbesitz Rheinland. Estimated price € 4000 - 6.000. Result: € 4.340.

(Het werk wordt vermeld in de monografie van Tobeen, in het overzicht van het oeuvre: nr. 109)

https://www.lempertz.com/fr/catalogue/lot/1043-1/432-tobeen-felix-bonnet.html

6. 2015, 29 mei.

Lempertz, Köln. Auction 1051, Lot 412.

Tobeen, La Laveuse/Lavandière (De wasvrouw), Circa 1922, huile sur carton, 48x61,2 cm. Signed 'Tobeen' (scratched into the paint) lower right.

Estimated price €4.000 - 5.000, result: € 14.880

(Het werk wordt vermeld in de monografie van Tobeen, in het oeuvre-overzicht: nr. 50)

https://www.lempertz.com/en/catalogues/lot/1051-1/412-tobeen-felix-bonnet.html

7. 2015, 8 juni.

Veilinghuis Ader, Parijs

Tobeen, Le Pont Royal Paris. Olieverf op doek, 55x38 cm. Geschatte waarde € 3000 - 5000, verkocht voor € 11000.

(Het werk wordt vermeld in de monografie van Tobeen, in het overzicht van het oeuvre: nr. 7)

8. 2015, 26 juni.

Vente Christie’s, South Kensington. Veiling 10425, Lot 719.

Tobeen, Figure et bouquet (Een vrouw met een vaas met bloemen), huile sur carton (oil on board), 25 3/8 x 19 in. (64.5x48.3 cm.), signed 'Tobeen' (lower right) signed and inscribed 'Figure et Bouquet Tobeen' (on the reverse). Geschatte waarde £ 4000 – 6000 / € 5600 – 8300, opbrengst £ 6875 / € 9625.

(Het werk wordt niet vermeld in de monografie van Tobeen .)

http://www.christies.com/lotfinder/paintings/tobeen-18-figure-et-bouquet-5912942-details.aspx?from=searchresults&intObjectID=5912942&sid=a79fefe3-e6c5-4846-8fd6-623332ba5e6f

http://www.christies.com/lotfinder/searchresults.aspx?entry=Tobeen&action=search&searchtype=u&searchFrom=header&searchSubmit=Search

9. 2015, 14 december.

Veilinghuis Van Spengen (Hilversum) Lot 525.

Tobeen, Dahlias huile 37x29 cm, signé: b.d. Tobeen

Eerder verkocht door Kunsthandel G.J. Nieuwenhuizen Segaar (Den Haag). Estimate: 2,000 - 3,000 €, vente € 2,000 (hamerprijs).

(Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

http://www.the-saleroom.com/en-gb/auction-catalogues/vanspengen/catalogue-id-vaspe10003/lot-efd5f399-3119-4c71-b71b-a564009da5f0

10. 2016, 30 mars.

Maîtres BLANCHY & LACOMBE 136 quai des Chartrons 33300 Bordeaux, encheres. Tél. : 05 56 11 11 91

Tobeen, Trois pommes, verte, jaune, et rouge avec tasse et sous-tasse, huile sur isorel, 31,5x42 cm. n°386

Estimation 2 000 - 3 000 €. Verkocht voor 3800.00 € (Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

11. 2016, 11 juni. Mobilier Objets d'Art et Haute Époque by Hôtel des Ventes de Monte-Carlo, Monaco. Felix Elie TOBEEN (1880-1938) Lot 226. Bouquet de fleur huile sur sur panneau, signée en bas à droite, 43x32 cm. (Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

12. 2016, 4 juin.

Xavier BINOCHE & Ghislain de MAREDSOUS Commissaires-Priseurs. Hôtel des Ventes et Etude 64 rue du Faubourg Madeleine - 45000 Orléans Tél:0238228434& Fax:0238812576, Lot 70.

Tobeen, La montagne rose, peinture sur toile. (Petits accidents), signée du bout du pinceau. 37x55 cm. Provenance: Donné directement par l’artiste à Mr J.V.D ancien élève de TOBEEN à Saint Valery sur Somme entre 1934 et 1938. Estimation € 500/ 800.

(Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

13. 2016, 4 juin.

Xavier BINOCHE & Ghislain de MAREDSOUS Commissaires-Priseurs Hôtel des Ventes et Etude 64 rue du Faubourg Madeleine - 45000 Orléans Tél:0238228434& Fax:0238812576, Lot 71.

TOBEEN Félix-Elie (1880-1938). «Paysage au clocher». Peinture sur toile (petits accidents). Signée. 46x55 cm. Même provenance que le lot précédent. 500/800.

(Het werk staat niet vermeld in de monografie van Tobeen.)

http://media.interencheres.com/49/2016/06/03/111240_0157c1e51a36f30d7a7f89918fb19b98.pdf

Twee geveilde brieven van Tobeen.

1. 2011, 31 maart.

Bij Brissonneau

e-mail : brissonneau@wanadoo.fr

http://www.brissonneau.net/html/fiche.jsp?id=1782887

tel.: 01 42 46 00 07

Lot n°117

TOBEEN (Félix Élie) 1880-1938 peintre

Billet autographe, signé à Guillaume Apollinaire, au recto d'une photographie (pâlie) le représentant; une page in-16; 9 x 6,5 cm. "Venu deux fois sans avoir le plaisir de vous voir, je vous laisse mes bonnes amitiés et les désirs d'être plus heureux la prochaine fois".Geschatte opbrengst: 300 - 400 €

2. 2016, 17 november.

Bij Fraysse et Associés, Paris Hôtel Drouot;.

FRAYSSE & ASSOCIES

Vincent Fraysse commissaire-priseur

 SVV 2002.035 - Titulaire d'un office de commissaire-priseur judiciaire à Paris

16 rue de la banque - 75002 Paris

Tél. : 01 53 45 92 10 - Fax : 01 53 45 92 19

www.fraysse.net

e-mail: cdureau@fraysse.net

Cat. 231, Lot 147 .

TOBEEN (Félix Élie Bonnet dit). 1880-1938. Lettre autographe à Roger Allard, signée.

8 rue Miollis, Nice, 11 Juin 1919 ; 2 pages ½ in-12 avec grand et beau dessin original à la plume : homme nu tenant deux balles dans ses mains.

Reproduction:. Le Nouveau Spectateur, 1 (Octobre 1919) 10, p. 201

Tobeen a reçu les nos 2 et 3 du “ Nouveau spectateur ”. Il écrit e.a.:

“Vous devez être redevenu “poëte à vie” prêt à chanter dans votre Spectateur renouvelé des Odes et Ballades de l’arrière... Êtes-vous complètement remis de vos blessures... Nous sommes installés depuis Février à Nice, nous y séjournons encore pour quelques jours, goûtant le temps splendide persistant depuis 6 mois... Malgré nos appréhensions nous partons le 15 pour la vallée de l’Aude, probablement Axat. Mais Paris nous reverra tous en Automne”.

Tobeen séjourne beaucoup au Pays Basque. À partir de 1910, il travaille

à Paris où il est en contact avec les artistes du Cercle de Pablo Picasso et Georges Braque.

100 / 200 €

§7. Werken van Tobeen die genoemd worden in catalogi, maar waarvan geen reproductie is gepubliceerd, en die tot nu toe niet op grond van de titel zijn herkend.

1909.

Tentoonstellingscatalogus van Les Salons de la Société des Artistes Girondins, Bordeaux.

TOBEEN (Félix-Elie), né à Bordeaux,à Paris, 17, avenue Trudaine (9^e)

1. 306. Lilas F. 150

(307. La fête d’Urrugne 80

Dit schilderij staat in het oeuvre overzicht in de monografie wel vermeld.)

2. 308. Vieilles pauvres maisons 200

3. 309. La Rhune 150

4. 310. La fête à Montmartre 80

5. 311. L’accident (Dessin) 50

6. 312. A perte de vue id. 50

Afbeelding 1.

http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k96140016/f30.image.r=%22Tobeen%22

In La Revue des Beaux-Arts, 14 Novembre 1909, p. 6, onder de kop ‘Salon d’Automne de Bordeaux’ wordt vermeld: ‘M. Tobeen a traduit avec force l’ardeur de la « Fête d’Urrugne » (305) et montré de façon émouvante la détresse des « Pauvres vieilles maisons ».’ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k120075z/f6.langFR

1911

Salon des Indépendants, Paris.

7. L’enfant aux tulipes

8. La Rhune à Saint-Jean-de Luz

Mogelijk het zelfde werk als genoemd in het hoofdstuk ‘Enkele werken van Tobeen die geveild zijn in de jaren 2011 – 2016. Sommige staan niet vermeld in de monografie’, nr. 12 geveild in 2016.

9. Fragment décoratif

Galerie d’Art Ancien et d’Art Contemporain, Paris.

10. Trottin (peinture)

1912

Parijs, Galerie La Boétie, Exposition ‘La Section d’Or’.

11. Jeunesse

12. Laveuses

13. Etude, tête de femme

14. La Seine à Mantes,

15. Le Canal Saint-Denis

16. Dessins

1914

Galerie Vildrac, Paris.

17. Les canaux

(zie R. Lg. Horwitz, Temps Nouveaux, 1914)

Expositie bij de Rotterdamsche Kunstkring, Rotterdam.

18. Grand paysage aux moutons

19. La présentation

20. Maison entre les arbres

1915

Genoemd in Les Reflets de Paris (1918 – 1919), p. 69 en door L. Tailharde (1921).

21. Allée en fleurs

1917

Galerie Eugéne Blot, Paris.

22. La maison rose

23. La fillette attentive

24. Offrande de fleurs

25. Le Bouquet (aquarelle)

26. La Seine à Saint-Cloud (aquarelle)

27. Au fond de l’allée (recherche d’une synthèse picturale)

1919

Salon d’Automne, Paris.

28. La chevelure

1921

Galerie Haussmann, Paris.

29. Radis et petit pot blanc

30. Fruit et pichet

31. Le pêcheur d’oursins

32. Pommes, figues et pichet

33. Trois roses

34. Jasmins et orchidées

1925

Hotel Drouot, Paris, (juin).

35. La meule (toile, signée, h. 40 et l. 54 cm.

Salon d’Automne, Paris.

36. Les nageurs

1926

Salon d’Automne, Paris.

37. La baigneuse au colombes,

1927

Galerie Eug. Druet, Paris, (juin).

38. Figues et piores (aquarelle)

Hotel Drouot, Paris .

39. Danseuse renouant son lacet (carton, signé, h. 23 et l. 30 cm.)

40. Femme assise près de la barque (toile, signée, h. 41 x l. 54 cm.)

41. Les maisons blanches (toile, signée, h. 64 x l. 45 cm.)

1932

Salon des Tuileries, Paris,.

42. Mendiondoa

43. Fountaines

1933

Galerie B.Weill, Paris, (mars).

44. Le batelier avec dédicace (dessin rehaussé, h. 30 x l. 20 cm.)

Het werk wordt vermeld in de veilingcatalogus van het veilinghuis G. & L. Bollag waar op 23 maart 1933 te Zürich werken uit de collectie van Berthe Weill werden geveild. Lot 82.

Afbeelding10a. en b. Respectievelijk de voorpagina van de veilingcatalogus en bladzijde 8 van de catalogus met de vermelding van de tekening van Tobeen.

1942

Veiling Mensing en Fils, Amsterdam.

45. Drie appelen op een wit geplooid laken (paneel, gesigneerd, h. 19,5 x b. 21 cm.)

46. Stilleven. Een vaas met witte, rode en gele bloemen (paneel, gesigneerd rechts onder, h. 35 x b. 30 cm.)

Veiling Drouot, Parijs, 27 november.

47. La fin du repas (doek, gesigneerd, h. 40 x b. 33 cm.)

1943

Vente publique, Galerie Georges Moos, Genève (octobre).

48. La pelote basque (toile, signé au dos, h. 65 x l. 54 cm.)

Mogelijk het zelfde werk als genoemd in §5, ‘Enkele werken die niet in het overzicht van de monografie van Tobeen zijn vermeld’, nr. 3.

1996 (avril).

Vente publique, Picard Scp., Paris.

49. Paysage de bord de mer (toile, signé, h. 38 x l. 55 cm.)

§8. Bespreking van het oeuvre van Tobeen door Lisa Werner.

1. Lisa Werner ging na welke plaats de kunstenaars van de Section d’or, onder wie Tobeen, in de kunstgeschiedenis innemen. Zij publiceerde haar onderzoek in Der Kubismus stellt aus. Der Salon de la Section d'Or, Paris 1912, Diss. Bonn 2008. De uitgever beschrijft de inhoud van haar boek als volgt:

31 Künstler mit mehr als 186 Werken präsentieren zu Beginn der Herbstsaison 1912 in der Pariser Galerie La Boëtie unter dem Banner des Goldenen Schnittes ihre Werke. Die Ausstellung wird von Guillaume Apollinaire, Maurice Raynal und Pierre Reverdy mit Vorträgen, Artikeln und Buchbänden programmatisch unterstützt. Die Autorin analysiert, welche Mittel die Initiatoren einsetzen, um sich selbst darzustellen. Dabei bietet sie reichhaltige Materialien aus der Zeit und es gelingt ihr, die Ausstellung in Teilen zu rekonstruieren. So kann sie das geläufige Bild der Section d'Or in der Geschichtsschreibung der modernen Kunst korrigieren.

2. Op grond van een aantal stijlkenmerken (zie de volgende alinea) plaatste Werner Tobeens werk in de categorie ‘Synthetismus’. Hiertoe rekende zij ook kunstenaars als Maurice Denis met wiens werk Tobeen bekend was. Met behulp van een schema (afbeelding 1. hieronder) bracht zij de verschillende categorieën waarin zij werk van de Section d’or kunstenaars plaatste, in beeld.

Mit einer ungebrochenen Chromatik, die darüber hinaus in groβe, von flieβenden Konturen umschlossene Flächen gefaβt ist, schlieβen sich die in der Section d’Or gezeigten Werke von Tobeen (Kat. 140, 141, 142, 145) sowie die Gemälde von Ribemont-Dessaignes und Véra dem parallel zum Neoimpressionismus auftretenden Synthetismus an. Form und Farbe sind zu einer Darstellung vereinfacht, die in ihrer “Verflachung” kaum eine tiefenräumliche Illusion aufkommen läβt. Der Verzicht auf Modellierung und Binnenzeichnung des Bildpersonals, das sich aus monochromen Farbflächen zusammensetzt, unterstreicht die plane Beschaffenheit der Leinwand. Allenfalls kan für diese Maler eine kubischtisch gefärbte “Modernisierung” der synthetischen Bildsprache geltend gemacht werden, die sich auf einer spitzwinkligeren Kontur der Umrisse begründet.’ [p. 88-89]

Afbeelding 1. Het schema waarmee Werner haar kunsthistorisch overzicht van de kunstenaars die deelnamen aan de Section d’or expositie in 1912 duidelijk maakt. (Werner, 2011)

Afbeelding 2. Illustratie in Excelsior van 18 oktober 1912 naar aanleiding van de opening op 9 oktober van de ‘Section d’or’ expositie. (Overgenomen uit Werner, 2011)

Van links naar rechts: Marcel Duchamp Nu descendant un escalier (1912); Tobeen Les Pelotaris; Pierre Dumont Le Cathédrale; Juan Gris L’Homme au café (1912); Francis Picabia Musique de procession; Henry Valensi Rythme de la Sainte Moscou (1912)

3. Artikel van René Jean in La Chronique des Arts et de la Curiosité, 19 oktober 1912, pagina 256. (Overgenomen uit Werner, 2011)

In het artikel wordt het werk van Tobeen positief besproken.

§9. Vergelijkingen tussen werk van Tobeen en een foto of werk van een tijdgenoot.

1^ste vergelijking: Het zelfportret van Tobeen (1a) en twee foto’s van hem (1b, en 1c).

1a. Tobeen, Autoportrait/ Zelfportret (ca 1913), gravure sur bois/ houtsnede, 9x6 cm.

Tobeen, drieëndertig jaar oud in 1913, geeft zichzelf in de houtsnede weer als een ernstige man en als een kunstenaar die zijn vak serieus neemt. De compositie is onsymetriesch en het portret heeft een krap bemeten kader.

Slechts op de helft van zijn gezicht valt licht, op het andere deel valt een donkere schaduw. Ook de signatuur ‘To.’, is, in plaats van in het lichte deel, in de schaduwpartij geplaatst. Het lijkt dat de kunstenaar er de voorkeur aan geeft zichzelf in zijn werk maar deels bloot te geven. Deze veronderstelling wordt ondersteund door Tobeens keuze onder een pseudoniem door het leven te gaan.

Wordt de houtsnede vergeleken met de foto’s van Tobeen, de een uit de twintiger jaren (1b) en de ander uit 1911 (1c) dan valt op dat de vorm van zijn hoofd op de foto’s, zijn grote voorhoofd en lange neus overeenkomen met die van de houtsnede. De vergelijking laat zien dat Tobeen een gelijkend portret kon maken, hoewel hij geen schilder van portretten was.

Tobeen kijkt op de kiekjes in tegenstelling tot de uitdrukking op de houtsnede vriendelijk, hij hield er dan ook van onder de mensen te zijn.

Tobeen a 33 ans en 1913. Dans sa gravure sur bois il se représente comme un artiste qui prend son travail au sérieux. Il n’éclaire que la moitié de son visage ; l’autre partie est dans l’ombre. C’est comme si l’artiste ne veut montrer qu’une partie de lui-même dans son travail. Il apparait tout différemment sur les photo’s.

1b. Foto van Tobeen uit de twintiger jaren, waarschijnlijk in zijn tuin in Saint-Valery-sur-Somme.

1c. Strandfoto bij Ciboure van Tobeen en een vriendin /A la plage près de Coboure (1911).

2^de vergelijking: Schilderij van Tobeen De oude brug (2a) en een foto van de al jaren geleden verdwenen brug in Socoa (2b).

2a. Tobeen Le vieux pont (1912), olieverf op doek, 38x55 cm. Collectie Museum of Art, Rhode Island. School of Design, Providence RI, USA.

Tobeen schildert Le vieux pont in de periode waarin de groep rond Picasso en Braque in hun kubistisch stijl werken. Hij experimenteert met deze stijl, beperkt zich bijvoorbeeld in het kleurgebruik en speelt met drie- en rechthoekige vlakken. Maar het onderwerp blijft duidelijk herkenbaar.

De man die helemaal rechts op de brugleuning zit, geeft het schilderij een levendig en poëtisch accent.

Ter vergelijking de foto van een oude brug over de Untxin. Op de foto is de brug in perspectief vastgelegd. De weerspiegelingen in het water versterken de dieptewerking. De vergelijking maakt inzichtelijk dat Tobeen niet alleen met de geometrische vlakken en het kleurgebruik, maar ook met het perspectief en weglaten van details, zoals de weerspiegelingen, bezig is zijn stijl te vinden.

2b. Foto van de oude brug te Socoa die thans is verdwenen. (de foto is in het bezit van Jean Paul Goikoetxea).

3^de vergelijking: Het schilderij van Tobeen (Les) Pelotaris (3a), een foto van pelote-spelers (3b) en het schilderij van Jean Metzinger Au Vélodrome (3c).

3a. Tobeen (Les) Pelotaris (1912), olieverf op doek, 144x113 cm.

In plaatsen en gehuchten in het Baskenland tref je meestal in de buurt van de kerk een baan, met een muur, fronton, voor het pelote-spel. De spelers zijn verdeeld in twee partijen. Elke partij bestaat uit een man of drie à vier. Een speler van de ene partij (op het schilderij aan de kleur van de band om zijn middel herkenbaar) slaat een harde bal met een banaanvormige mand, chistera, keihard tegen de fronton en een speler van de andere partij vangt de teruggekaatste bal ermee op en slaat hem weer terug. Je hoort roepen en het kaatsen van de bal. Voor Tobeen een uitdagend onderwerp om te schilderen.

Het schilderij Pelotaris is met anderhalf bij één meter veel groter dan de meeste van zijn werken. Tobeen heeft het werk in 1912 op de Salon des Indépendants aan de bekende criticus Théodore Duret verkocht en verwerft hiermee bekendheid. Duret schreef in 1913: « Tobeen procède par une extrême simplification des lignes et des surfaces. Les détails n’existent pas pour lui. L’être humain s’accuse par des contours arrêtés, le visage, le corps, les membres en action s’offrent sous une forme précise et en traits essentiels, saillants. […] Une montagne, une colline sera ramenée à son apparence unitaire, à la forme géométrique que son aspect permet de dégager. Lijnen, vormen worden vereenvoudigd, details worden weggelaten, contouren rond de figuren worden met precisie getrokken.

Bij vergelijken van het schilderij met de foto valt op dat de spelers in het schilderij diagonaalgewijs zijn weergegeven in tegenstelling tot die op de foto. In de voorgrond heeft Tobeen een toeschouwer die rustig bezig is met zijn sigaret aan te steken, geschilderd. Terwijl de foto een man in actie op de voorgrond laat zien. De kunstenaar heeft met de tegenstelling tussen de pelotespelers en de roker de krachtinspanning van de spelers willen onderstrepen. Niet alleen de afmetingen van dit werk, ook de enorme actie in het werk is een uitzondering in het oeuvre; Tobeen koos bij voorkeur rustige onderwerpen.

Het naast elkaar bekijken van het schilderij Au Vélodrome van Jean Metzinger en Pelotaris van Tobeen, beiden in 1911-’12 geschilderd, kan het volgende naar voren brengen. Metzinger schildert evenals Tobeen actie bij een sportief evenement, namelijk van een wielrenner in een stadion, ook hij beperkt zich hierbij zowel in de vormen door te proberen ze in geometrische patroon te gieten als in het kleurgebruik en hij laat details weg. Het onderwerp blijft bij beide kunstenaars duidelijk herkenbaar, en zij laten voor- en achtergrond niet perspectivisch in elkaar overgaan. Metzinger en Tobeen werken in die periode alle twee in een stijl paralel aan die van Picasso en Braque, maar ieder op zijn eigen manier, zoals blijkt uit hun handschrift: de lijnen en het het vormenritme.

3b. Foto van een fronton basque.

3c. Jean Metzinger, Au Vélodrome, The Cycle-Racing Track (1911-1912), Olieverf, zand en collage op doek, 130,4 x 97,2 cm. Peggy Guggenheim Collectie Venetië, The Solomon R. Guggenheim Foundation, New York. © Jean Metzinger, by SIAE 2012, www.Imgrum.net

3c. Jean Metzinger, Au Vélodrome, The Cycle-Racing Track (zwart-wit afbeelding) Uit catalogus ‘Jean Metzinger in retrospect’, The University of Iowa Museum of Art – Iowa City , 1985.

4^de vergelijking: Het schilderij van Tobeen, Le bassin dans le parc (4a) en het schilderij van Robert Delaunay, La fenêtre simultanée (4b).

4a. Tobeen, Le bassin dans le parc (1913), olieverf op doek, 90x60 cm. Musée des Beaux-Arts de Bordeaux.

.

Het schilderij Le bassin dans le parc is een van de meest kubistische werken van Tobeen. Het aantal kleuren is gereduceerd, maar het is kleurrijker dan het werk van kubisten. En het geeft licht (afwezig in kubistisch werk) in het centrum weer.

De mecenas Gabriel Frizeau, destijds de eigenaar van Le bassin dans le parc schreef in 1918 over dit schilderij: ‘De schilder peinst. Hij ziet de overeenkomsten tussen al het levende. […] In de volmaakte ovaal van de graankorrel en van het ei ligt de buiging van de tijd besloten. […] Maar deze geometrie blijft dankzij de subtiele kleur en de ware nuance altijd verband houden met een uur, een seizoen een plek.’

Le bassin dans le parc est un des tableaux les plus cubistes de Tobeen. La palette de couleurs est réduite, mais l’œuvre est plus colorée que celles des cubistes. C’est ce qui accentue la lumière au centre ; lumière qui est souvent absente chez les cubistes

À propos du tableau Le bassin de St. Cloud, le mecenas Gabriel Frizeau écrivait en 1918 dans un article « Le peintre médite. Il distingue les analogies des êtres. [...] Dans l’ovale parfait du grain de blé et de l’œuf, la courbe du temps est contenue. […] Mais cette géométrie demeure par la couleur subtile et la nuance vraie, toujours en connexion avec une heure, une saison, un site. »

Robert Delaunay maakt wat eerder dan Tobeen geometrisch abstract werk. Hij schildert een reeks met als titel La fenêtre simultanée, een van de eerste ervan is het hier gereproduceerde schilderij uit 1911. De kleuren in Delaunay’s werk en in Le bassin dans le parc bevatten allerlei nuances en de sfeer ervan is poëtisch. Zowel Delaunay als Tobeen conformeren zich niet aan het kubisme van Le Bateau-Lavoir in deze periode. In andere opzichten verschilt hun werk aanzienlijk van elkaar. Theoretische verhandelingen staan de creativiteit van Tobeen in de weg en de ideeën van Delaunay stroken niet met die van de kubisten op Montmartre. Door de twee werken naast elkaar te bekijken komt naar voren dat de invloed van het kubisme aanzienlijk is, maar dat de kunstenaars op een heel verschillende manieren hieraan vorm geven.

4b. Robert Delaunay La fenêtre simultanée / Het simultane venster, eerste versie, tweede motief (ca 1911), 46x40 cm. Hamburger Kunsthalle.

5^de vergelijking: Het schilderij Socoa van Tobeen (5a) en het schilderij Le Quai Bergeret à Bayonne van Albert Marquet (5b).

5a. Tobeen Socoa (Le fort) (1912), olieverf op doek, 45x54 cm. Particuliere collectie.

La côte basque heeft door zijn ligging, bebouwing en traditionele bewoners altijd al veel aantrekkingskracht gehad op schilders uit Bordeaux, op Albert Marquet bijvoorbeeld, die een tijd- en stadgenoot van Tobeen is en vergelijkbare onderwerpen schildert in een fauvistische stijl. Maar hun visies liggen ver uit elkaar, zoals Marquets Le Quai Bergeret à Bayonne (1924) en Tobeens Socoa (1912), een fort aan het eind van de haven van Ciboure, laten zien. Niet alleen het verschil in de compositie valt op, ook de weergave van het licht en de penseelvoering verschillen. Tobeen schildert zachte contouren en hij vult de vlakken met kleine stippelsg in.

5b. Albert Marquet Le Quai Bergeret Bayonne (1924), olieverf op paneel, 32x41 cm. Musée Basque et l’histoire de Bayonne. Afbeelding uit O. Ribeton, Bordeaux 2008.

6^de vergelijking: Het schilderij van Tobeen Sur la dune (6a) en een foto van het strand bij Arcachon (6b).

6a. Tobeen Sur la dune (ca 1914) olieverf op doek, 92x73 cm. Privé collectie.

Het schilderij van Tobeen en de foto zijn in hetzelfde jaar gemaakt en hebben beiden als onderwerp het strand te Arcachon. Arcachon ligt zo’n 60 kilometer van Bordeaux, de duinen bereiken hier een hoogte van 110 meter boven zeeniveau. Echter het strandgezicht van het schilderij noch van de foto is van een hoog standpunt genomen.

Een van de verschillen tussen Sur la dune en ‘La plage vers le Moulleau’ is dat de horizon hoog in het vlak ligt in het schilderij en deze in de briefkaart iets beneden het midden ligt. Verschillend is ook dat op de foto de vrouw bijna in het midden ten opzichte van de beboste duinenrij loopt, terwijl Tobeens vier badgasten in de schaduw, helemaal op de rechter helft van het doek zich aan het vermaken zijn. De plooien van de witte handdoek, de witte bloeze en witte jurk versterken het onevenwichtig effect. De vrouw op de voorgrond, die haar mooie rechter been laat aanschouwen houdt de compositie in evenwicht.

Deze vergelijking brengt naar voren dat Tobeen door contrast aan te brengen zijn compositie spanning geeft. Hij brengt nog meer spanning aan: de foto laat zien dat in 1914 vrouwen nog een grote hoed en een lange rok droegen. De blote benen op de voorgrond onder de blik van de man in het gezelschap zal dan ook een uitdagende bedoeling hebben.

Het ritme blijkt levendig als je van links onder naar rechts en naar boven gaand de handen en blote armen van de vier figuren volgt en eveneens als je je oog laat gaan over de bomen in de achtergrond. Deze manier van componeren en hierbij de zachtaardige lijnvoering en de keuze van de kleur beige van het strand, het blauw van de jurk, het wit en donkergroen zijn typerend voor Tobeen.

Le tableau de Tobeen et la photo sont de la même année et ont tous deux le thème de la plage d’Arcachon. Arcachon est à une 60-aine de km de Bordeaux; les dunes y atteignent une hauteur de 100 m au dessus du niveau de la mer. La vue de la plage n’est pas prise de haut, ni sur le tableau, ni sur la photo. Quand on compare les deux, on remarque que l’horizon du tableau est assez haut et celui de la photo est plutôt plus bas. Sur la photo on peut voir une femme se promenant presqu’au milieu par rapport de la dune arborée, tandis que le tableau représente 4 baigneurs, qui s’amusent dans l’ombre dans la partie droite de la toile. Les plis de la serviette blanche, la chemise blanche et la robe blanche renforcent l’effet de non-équilibré. La femme à l’avant-plan qui laisse apercevoir sa belle jambe droite, rend l’équilibre à l’œuvre.

Cette comparaison montre que Tobeen utilise le contraste pour garder une certaine tension dans sa composition.

La photo montre qu’en 1914 les femmes portent encore chapeaux et jupes longues. Les jambes dénudées à l’avant-plan, à la vue de l’homme aura aussi un rôle provocateur.

Le rythme semble vivant, quand on regarde d’en bas à gauche vers le haut à droite, en suivant les mains et bras nus des 4 personnages et posant le regard sur les arbres à l’arrière-plan. Cette composition, les lignes douces et le choix de la couleur beige de la plage, le bleu de la robe, le blanc et le vert foncé, sont typique à Tobeen.

6b. Foto van het strand bij le Moulin bij Arcachon – Plage vers le Moulleau (1914). Letterkundig Museum, Den Haag. / Photo de la plage vers le Moulleau à Arcachon (Gironde).

7^de vergelijking: Het schilderij van Tobeen La Basquaise devant le port de Ciboure (7a), een foto van de toren die Tobeen weergeeft op zijn schilderij (7b) en het schilderij van Amedeo Modigliani Das Dienstmädchen (7c).

7a. Tobeen La Basquaise devant le port de Ciboure ca 1917, fresco-techniek, privé-collectie.

Opvallend is dat Tobeen in het schilderij La Basquaise devant le port de Ciboure de vrouw zo weergeeft dat haar ogen goed zijn te onderscheiden in tegenstelling tot hoe Tobeen de meeste gezichten schildert, bijvoorbeeld de gezichten in het werk Sur la dune. Links in de achtergrond rijst de berg La Rhune op die in werkelijkheid ook te zien is vanuit Ciboure.

Rechts verrijst de klokkentoren. Vergeleken met de foto van deze toren heeft Tobeen hem vrij exact gekopieerd, maar hij geeft de toren wel langgerekter weer, evenals hij de neus van de vrouw erg lang maakt. Hij schildert realistisch, maar hij brengt veranderingen aan naar het hemzelf goed dunkt.

Wordt het schilderij van Tobeen vergeleken met Amedeo Modigliani’s werk Das Dienstmädchen dan zijn er twee duidelijke verschillen aan te wijzen: de achtergrond van La Basquaise is gecompliceerder en de kleur blauw van haar kledingstuk is veel warmer. Behalve zijn kleur blauw, stralen zijn wit, rood en beige warmte af zoals dat in het schilderij Sur la dune ook is waar te nemen.

Ce qui surprend dans La Basquaise devant le port de Ciboure est que Tobeen représente la femme avec un regard dans les yeux. Les yeux sont distincts, contrairement aux visages dans la plupart de ses œuvres; par exemple les visages du tableau Sur la dune. Au fond à gauche s’érige le mont La Rhune, qui est réellement visible à partir de Ciboure. À droite on voit s’ériger le clocher.

Quand on compare avec la photo du clocher, Tobeen l’a copié, mais en l’étirant, tout comme il allonge le nez de la femme. Il est réaliste dans sa peinture, mais poétique, à sa façon.

7b. Foto van de toren van de kerk Saint Vincent in Ciboure.

7c. Amedeo Modigliani Das Dienstmädchen (1916), olieverf op doek, Kunsthaus Zürich.

Met het maken van vergelijkingen tussen werk van Tobeen en dat van andere kunstenaars en foto’s is op een eenvoudige manier geprobeerd hoe Tobeen werkt en wat hij als schilder heeft te zeggen.